Wydarzenie rozpoczęło się od tradycyjnego przywitania gości przez dyrektora Muzeum Ziemi Lubuskiej, Leszka Kanię. W swoim przemówieniu dyrektor podkreślił istotne związki profesora Juliusza Joniaka z Zieloną Górą.
– „Dzisiaj otwieramy wystawę profesora Juliusza Joniaka, wybitnego malarza związanego z Zieloną Górą, który w 1963 roku wziął udział w pierwszej edycji legendarnego cyklu „W kręgu twórców Złotego Grona” i zdobył wówczas medal Złotego Grona” – mówił Leszek Kania.
Dyrektor przypomniał również o innych aspektach związków artysty z miastem, wskazując, że wystawiał swoje prace na kolejnych edycjach tej imprezy, a w 1971 roku miał indywidualną wystawę w Biurze Wystaw Artystycznych. Obecnie prezentowana w Muzeum Ziemi Lubuskiej ekspozycja jest więc drugą tak dużą, monograficzną prezentacją twórczości Joniaka w Zielonej Górze.
Dyrektor Kania powitał także specjalnych gości, którzy przybyli na wernisaż:
– „Serdecznie witam wszystkich gości, a szczególnie tych, którzy przyjechali do nas z Krakowa. Na fotelu obok siedzi pani Teresa Wallis-Joniak, małżonka artysty – wielkie brawa! Pani Teresa również jest malarką, a dyplom zdobyła pod kierunkiem prof. Hanny Rudzkiej-Cybis, także wybitnej kolorystki. Z nami jest także córka artysty, Anna Joniak, która na co dzień zajmuje się konserwacją zabytków. Drugiej córki, Marty, architektki, niestety nie ma z nami. Witam również kuratorkę tej wspaniałej ekspozycji, panią Katarzynę Łomnicką”.
Po przemówieniu dyrektor Kania wręczył kwiaty gościom. Następnie głos zabrała kuratorka wystawy, Katarzyna Łomnicka, która przybliżyła zgromadzonym, czego mogą się spodziewać na salach wystawienniczych.
– „Zaczynamy od wczesnej twórczości z końca lat 50. i 60., czyli cykli „Okna” i „Wnętrza”. W pierwszej sali zobaczą Państwo obraz „Okna” z kolekcji Muzeum Ziemi Lubuskiej, za który profesor otrzymał medal Złotego Grona na pierwszej wystawie w Zielonej Górze w 1963 roku. Również ten medal, będący własnością rodziny artysty, jest prezentowany w gablocie. Te wczesne prace to nieco inny Joniak, niż może powszechnie kojarzymy. Zwykle utożsamia się go z eksplozją barw i dużą żywiołowością, natomiast te pierwsze kompozycje są bardziej rygorystyczne, podporządkowane geometrii, choć zawsze z dominującą rolą koloru. Właśnie w tych pracach zarysowuje się także tematyka, która będzie towarzyszyć Joniakowi w późniejszych latach – pejzaż i martwa natura”.
Katarzyna Łomnicka kontynuowała, przybliżając kolejne etapy twórczości artysty:
– „W latach 60. i 70. artysta stworzył dwa cykle kompozycji: „Kalejdoskopy” oraz „Znaki na niebie”. „Kalejdoskopy” powstały z inspiracji dziecięcą zabawką – kalejdoskopem, który znajdował się w domu artysty, gdy jego córki, obecna tutaj pani Anna i nieobecna pani Marta, były małymi dziewczynkami. Natomiast „Znaki na niebie” to prace o niezwykle lirycznym i tajemniczym nastroju. Dla mnie są to najpiękniejsze dzieła profesora. Mam nadzieję, że Państwo również je docenią”.
Kolejna sala, zatytułowana „Figury”, prezentuje obrazy o tematyce sportowej, które są swego rodzaju wyjątkiem w dorobku artysty.
– „Profesor tworzył te prace na biennale sportu w Barcelonie i Madrycie na początku lat 70. – mówiła kuratorka. – To bardzo interesujące spojrzenie na tematykę sportową”.
Ostatnia sala, „Kolory Hiszpanii”, pełna jest barw i nieoczekiwanych reinterpretacji.
– „Tam zobaczymy reinterpretacje dzieł dawnych mistrzów, w szczególności fascynację obrazami Francisco Goi oglądanymi w Muzeum Prado. Wieloelementowy obraz, podzielony na fragmenty, powstał w zaskakujący sposób – profesor opowiadał, że zwiedzając Prado i przechodząc przez sale w amfiladzie, za każdym razem widział inny fragment jednego obrazu. Stąd wziął się pomysł na podzielenie płótna na części”.
Eksponowane prace są własnością Rodziny Artysty oraz Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze.
Termin wystawy: 06.09-11.11.2024
Kuratorka wystawy: Katarzyna Łomnicka. Współpraca: Marta Gawęda-Szymaniak.
Siła malarstwa Joniaka leży w autentycznej atmosferze, logice i zdolności panowania nad całością obrazu, w którym przedmiot już od pierwszej położonej plamy ulega naturalnej i przekonywującej transpozycji.
Prof. Eustachy Wasilkowski
Twórczość Juliusza Joniaka, spadkobiercy i kontynuatora tradycji koloryzmu, wpisuje się w nurt ważnych dokonań w powojennej sztuce polskiej. Artysta od początku koncentrował swoje działania na kreowaniu kompozycji kolorem i realizowaniu obrazu przy pomocy konstrukcji kolorystycznej. We wczesnych dekadach tworzył prace, w których – obok doświadczeń kapistów i podziwu dla Cézanne’a – skupiał się na poszukiwaniu własnych rozwiązań malarskich bliskich syntetycznemu kubizmowi. W 1957 roku jako jeden z pierwszych polskich twórców wyjechał na stypendium do Paryża, gdzie zetknął się z aktualnymi wówczas prądami w sztuce oraz z wcześniejszymi dokonaniami Picassa, Braque’a i Matisse’a. Echa tych inspiracji odnaleźć można w cyklach Okna, Wnętrza, Kalejdoskop, Znaki na niebie, jak i w późniejszych pastiszach malarstwa dawnego.
W pracach z serii Okna i Wnętrza wyraźne są również wpływy grafiki, którą Joniak przecież studiował i początkowo tworzył. Obrazy te wyróżnia zastosowanie dużych płaszczyzn barwnych o wyraźnych podziałach, linearyzm i pozorna tylko płaskość kompozycji, której głębię artysta uzyskuje kolorem. Prof. Roman Artymowski pisał o twórczości Joniaka: Wywodząc się z koloryzmu, zachował z niego szacunek do powierzchni obrazu, łatwość zmiany gamy kolorystycznej, umiejętność reżyserii obrazu kolorem. Równocześnie jednak nie można Joniaka zaliczać do postimpresjonistów, różni się on od nich umiejętnością korzystania z zasad kompozycyjnych, wywodzących się z doświadczeń malarstwa geometrii. W latach 1963, 1965, 1969 Joniak uczestniczył w Wystawach i Sympozjach Złotego Grona w Zielonej Górze. W 1963 roku za obraz Okna V, znajdujący się w zbiorach Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze, artysta otrzymał Medal Złotego Grona.
W kompozycjach z kolejnego cyklu Kalejdoskop zainspirowanych zjawiskami optycznymi oglądanymi w dziecięcej zabawce, Joniak scalał akcenty kolorystyczne w zgeometryzowane formy wibrujące na powierzchni płótna. O następnych obrazach sam artysta mówił: „Znaki na niebie” – rozpoczęta w 1969 r. seria prac, wydaje mi się w rozwoju mojego malarstwa ważna i znacząca. Motyw krajobrazu, mocno zbudowanego, scalonego w formie, kolorze i zagęszczeniu materii przeciwstawiony jest partii nieba, prosto malowanego, na którym pojawiają się płaskie znaki – symbole o formach geometrycznych niby magicznych. W tym czasie Joniak tworzył także kompozycje figuralne, namalował serie portretów rodzinnych oraz obrazy o tematyce sportowej, zrealizowane na Biennale Sportu w Barcelonie (1971) i w Madrycie (1973). Z fascynacji dla sztuki hiszpańskiej i malarstwa dawnych mistrzów powstały natomiast reinterpretacje dzieł Goi, Velázqueza, a także Rubensa, Rembrandta, Delacroix. Pojęcie tematu – według Joniaka – jest zresztą bardzo umowne, jest właściwie tylko hasłem wywoławczym, punktem rozpoczęcia pracy, która dalej rozwija się w sposób spontaniczny, kontrolowany wewnętrzną dyscypliną obrazu.
Od końca lat 70. artysta stopniowo zaczął odchodzić od geometryzacji form, pozostawiając nadal kolor jako podstawowy i najbardziej kompletny środek ekspresji w obrazie. Następne dekady przyniosły serie pełnych ekspresji barwnej pejzaży z południa Europy oraz martwe natury. W 1995 roku Joniak zdobył Grand Prix na VII Festiwalu Sztuki w Magné we Francji i otrzymał honorowe członkostwo Académie Européenne des Arts w Paryżu. Niemalże do końca życia kontynuował coroczne wyjazdy plenerowe, głównie do Prowansji, której krajobrazy stały się źródłem licznych inspiracji twórczych. W martwych naturach natomiast, korzystając zasadniczo z tych samych rekwizytów, za każdym razem tworzył odmienne zestawienia, niepowtarzalne w kompozycji, kolorystyce i klimacie. Mamy tu do czynienia ze specyficznymi właściwościami żywiołu malarskiego, z transpozycją wyglądów rzeczy na substancję farby, ze spotkaniami form, barw, pociągnięć pędzla, których różnorodność wymyka się wszelkiemu schematowi, pisała prof. Maria Rzepińska.
Obrazy prezentowane na wystawie ukazują twórczość artysty na przestrzeni blisko 70 lat, od połowy lat 50. aż po ostatnie dekady. Eksponowane w kolejnych salach – Wnętrza, Kalejdoskopy, Figury, Kolory Hiszpanii – skupiają się na głównych wątkach tematycznych obecnych w malarstwie prof. Juliusza Joniaka.
Katarzyna Łomnicka
Wszystkie obrazy Joniaka wyrastają z oglądu realności, substancjonalności otaczającego świata, ale elementy realne zostają przetransponowane na autonomiczne struktury. Mamy tu do czynienia ze specyficznymi właściwościami żywiołu malarskiego, z transpozycją wyglądów rzeczy na substancję farby, ze spotkaniami form, barw, pociągnięć pędzla, których różnorodność wymyka się wszelkiemu schematowi. Gęstość, a czasem barokowa niemal bujność niektórych płócien, ujęta jest w karby wrodzonej, a pogłębionej latami dyscypliny i niezawodnego smaku.
Prof. Maria Rzepińska
Juliusz Joniak (1925 – 2021) malarz i grafik. Urodzony we Lwowie, w latach 1941-1945 kształcił się w lwowskiej Szkole Przemysłu Artystycznego (Staatliche Kunstgewerbeschule) pod kierunkiem Zygmunta Radnickiego, Eustachego Wasilkowskiego, Mariana Wnuka. W latach 1945-1949 studiował na Wydziale Malarstwa i Grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie – malarstwo u Jerzego Fedkowicza i Czesława Rzepińskiego, studia w zakresie grafiki u Konrada Srzednickiego i Ludwika Gardowskiego, dyplom uzyskał w 1955 roku. Od 1950 roku związany był z macierzystą uczelnią, najpierw jako asystent w pracowni prof. Czesława Rzepińskiego, następnie w latach 1966-1968 kierował Katedrą Malarstwa i Rysunku na Wydziale Malarstwa i Grafiki ASP, w 1974 roku objął Pracownię Malarstwa na Wydziale Malarstwa, w latach 1978-1981 pełni funkcję dziekana Wydziału Malarstwa, od 1980 jako profesor nadzwyczajny, w latach 1981-1984 był prorektorem krakowskiej ASP, tytuł profesora zwyczajnego otrzymał w 1986 roku. Po przejściu na emeryturę w 1995 roku kultywował tradycję corocznych wyjazdów plenerowych na południe Europy, pozostając do końca życia artystą niezwykle aktywnym twórczo. Brał udział w licznych wystawach krajowych (Ogólnopolska Wystawa Młodej Plastyki w Arsenale w Warszawie, 1955; Festiwal Polskiego Malarstwa Współczesnego w Szczecinie, 1962, 1964, 1966, 1968; Wystawa i Sympozjum Złotego Grona w Zielonej Górze, 1963, 1965, 1969; cykliczne ekspozycje w TPSP i ZPAP w Krakowie) oraz zagranicznych (Biennale w Wenecji, 1952, Biennale Sportu w Barcelonie i Madrycie, 1971, 1973; wystawy polskiego malarstwa współczesnego, od 1956 – Berlin, Lipsk, Sofia, Praga, Bratysława, Nancy, Bolonia, Helsinki, Montreal, Bergen, Bayreuth, Ateny, Saloniki). W 1963 roku otrzymał Medal Złotego Grona na I Wystawie i Sympozjum Złotego Grona w Zielonej Górze. Prace artysty znajdują się w zbiorach muzealnych (Muzea Narodowe w Krakowie, Warszawie, Szczecinie, Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze, Muzeum Okręgowe im. L. Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, Muzeum Sportu w Warszawie) oraz w kolekcjach prywatnych w kraju i na świecie.
