Początki uprawy winorośli w naszym regionie sięgają średniowiecza. Chrystianizacja ziem polskich powodowała konieczność dostarczenia wina do celów liturgicznych. Pestki winogron zostały odnalezione na stanowiskach archeologicznych w Gnieźnie, Poznaniu, Gdańsku i Krakowie w warstwach z okresu początku państwa polskiego. W bulla papieża Innocentego II z 1136 r. wymieniono dwie winnice (pod Płockiem i Włocławkiem). Według niemieckiej tradycji w 1150 r. do Zielonej Góry mieli przybyć osadnicy z Frankonii przywożąc sadzonki oraz umiejętności uprawy winnej latorośli. W 1154 r. założono winnicę na tzw. Górze Biskupiej w Krośnie Odrzańskim. Z początku XIII stulecia pochodzi wzmianka o klasztornych winnicach w łużyckich miejscowościach Belgern i Schlabrendorf koło Luckau. Z 1295 r. pochodzi wzmianka o winnicach w Solnikach pod Kożuchowem.Należy przypuszczać że winnice posiadały powstały także klasztory cysterskie w Gościkowie-Paradyżu, Bledzewie i Obrze. Decydującą rolę dla powstania na ternie dzisiejszego województwa lubuskiego okręgu winiarskiego miało jednak powstanie w XIII i XIV w. winnic mieszczańskich, które sprzedawały wyprodukowane przez siebie wino. Szczególne uznanie zyskały w średniowieczu wina gubińskie i krośnieńskie. Pierwsza wzmianka o zielonogórskim winiarstwie pochodzi z 1314 r. Hugo Schmidt w książce „Geschichte der Stadt Grünberg“ wspomniał o zielonogórzanach, którzy w tym roku schronili się na winnicy położonej na południe od miasta. Informację tę zaczerpnął najprawdopodobniej z zaginionej rękopiśmiennej kroniki miasta autorstwa Johanna Nippe. W średniowieczu klimat był na ogół korzystny dla uprawy winorośli a same winnice powstawały także na północ od Zielonej Góry, w tym m.in. w Gorzowie Wielkopolskim. Powtarzające się okresowo mrozy stanowiły jednak realne zagrożenie dla winnic. Siarczysty mróz, który zniszczył doszczętnie winne krzewy Dla zielonogórskiego winiarstwa szczególnie pomyślnym okresem były ostatnie trzy dekady XV w. Dzięki łagodnym zimom oraz opiece panujących książąt znacznie zwiększył się obszar zajęty uprawą.
Opis zdjęć:
Początek epoki nowożytnej cechował się w całej Europie znacznym ochłodzeniem klimatu. Niekiedy mówi się nawet o małej epoce lodowcowej. Masowej likwidacji ulegały wówczas narażone na działanie mrozu winnice północnej Europy. Procesowi temu sprzyjał rozwój transportu lądowego i morskiego. Niekiedy spotyka się sformułowanie, że w północnej Europie zaniechano wówczas uprawiać winorośl, ale zaczęto pić wino. Najbardziej wysuniętym na północny-wschód okręgiem winiarskim Europy stał się region, którego centrum była Zielona Góra. Na początku XVI w. także egzystencja zielonogórskich winnic stanęła pod znakiem zapytania. Niezwykle silne mrozy zimą 1513-1514 r. zniszczyły prawie wszystkie krzewy. Uprawa winorośli została przerwana na osiem lat. Kolejnym trudnym dla winiarstwa lubuskiego okresem była wojna trzydziestoletnia (1618-1648). W latach 1700-1712 i 1727 r. w Zielonej Górze zanotowano wyjątkowo obfite zbiory winogron. Dobre zbiory powodowały szybki wzrost areału winnic, co z kolei doprowadziło do konfliktu z piwowarami, którzy w rozwoju winiarstwa widzieli zagrożenie. W 1728 r. na wniosek cechu piwowarów wydano zakaz zakładania nowych winnic w mieście. W 1800 r. areał winnic położonych w samej Zielonej Górze liczył 700 ha.
W okresie nowożytnym rozwijała się zwyczaj wolnego wyszynku wina (Bürgerweinschank), którego korzenie sięgają najprawdopodobniej jeszcze czasów Karola Wielkiego. Na początku XVIII w. większość konsumpcji wina w Zielonej Górze odbywała się w ramach wyszynku mieszczańskiego, który odbywał się poza murami miejskimi. W obrębie murów można było napić się wina i innych alkoholi jedynie w piwnicy pod ratuszem. Wolny wyszynk był przez wieki prawem zwyczajowym, które w XIX w. zostało usankcjonowane aktami prawnymi. Przepisy z 1891 r. zezwalały właścicielom winnic na sprzedaż detaliczną własnej produkcji wina bez uiszczania podatku przez trzy wybrane przez siebie miesiące w roku. Zielonogórscy winiarze chętnie korzystali z tego przywileju. Zimą wyszynk był prowadzony w domach mieszczańskich, latem konsumowano wino na dworze. O tym, że w danym domu sprzedawano wino, informował wieniec zawieszonym na tyczce przed budynkiem. Pomieszczenia mieszkalne zmieniano wówczas w winiarnię, w której sprzedawano młode wino prosto z beczek.
W 1826 r. Carl Samuel Häusler, Friedrich Förtser i August Grempler powołali do życia spółkę, która później funkcjonowała pod nazwą „Grempler&Co. Älteste deutsche Sektkellerei”. Wytwórnia Gremplera produkowała w Zielonej Górze wina musujące… W 1835 r. do Zielonej Góry został sprowadzony kiper z Francji, dzięki czemu polepszyła się istotnie jakość produkowanych w zakładzie win. Pierwsze wina musujące produkowane w Zielonej Górze ukazały się pod francuskimi nazwami: Reims, Eparnay, Versenay. Wkrótce wina musujące z Zielonej Góry znalazły uznanie na międzynarodowych targach Paryżu (1855), Londynie (1862) i Wiedniu(1873 ). Wytwórnia Gremplera sprzedawała swoje wina do restauracji, hoteli, kawiarni i kasyn, które często zamawiały produkt z własnymi etykietami. Do najpopularniejszych win musujących produkowanych w wytwórni Grempler & Co należały Marke Landkarte, Roter Sekt i Riesling. Największym lokalnym konkurentem dla zakładów Gremplera była wytwórnia win musujących Fritza Briegera.
W połowie XIX w. rozpoczął się powolny regres winiarstwa śląskiego, łużyckiego i brandenburskiego. Było to spowodowane głownie czynnikami ekonomicznymi. Rozwój transportu kolejowego oraz industrializacja i urbanizacja powodowały, że wiele winnic zostało zamienionych na sady, tereny przemysłowe lub przeznaczono je pod zabudowę mieszczańską. Jednocześnie podejmowano wiele wysiłków, aby winiarstwo w Zielonej Górze i innych ośrodkach stało na jak najwyższym poziomie. Jednym z takim kroków było wydanie w 1842 r. dekretu dotyczącego oznaczania początku zbioru winogron. Od 1846 r. zaczęto uroczyście obchodzić jesienią święto winobrania. Szczególnie hucznie winobranie obchodzono w 1900 r.
W latach 60 XIX winnice w Europie zaczęła niszczyć plaga filoksery zwanej niekiedy mszycą winna. Ten zawleczony z Ameryki Północnej szkodnik winorośli nie dotarł jednak w okolice Zielonej Góry, Krosna Odrzańskiego, Babimostu i Sulechowa. Piaszczysta gleba dominująca na Środkowym Nadodrzu nie sprzyja rozwojowi filoksery. Filoksera, która stała się koszmarem dla winiarzy w Europie Zachodniej i Południowej stała się dla zielonogórskich winiarzy szansą na kontynuację uprawy winnic.
Znaczną część lokalnej produkcji zaczęto przerabiać na winiaki, których produkcja zaczęła być coraz bardziej opłacalna. W zielonej Górze powstawało szereg wytwórni winiaków w tym min. Alberta Buchholtza, Richarda Maya, Hugo Bethke i Heinricha Raetscha.
Kolejne wysiłki mające na celu powstrzymanie upadku winiarstwa w Zielonej Górze i jej okolicach nie przynosiły jednak zamierzonych efektów. W latach 60 XIX w. w samej Zielonej Górze było około 1400 ha winnic, w 1937 r. areał zajmowany przez zielonogórskie winnice wynosił już tylko 110 ha. Podobny, a nawet większy regres odnotowywało winiarstwo także w innych miastach i wsiach regionu.
Wytwórnia Grempler&Co została formalnie przejęta od Armii Czerwonej 10 października 1945 r. Produkcja została jednak wznowiona już we wrześniu 1945 r. W 1945 r. zakład został upaństwowiony i otrzymał jednocześnie nazwę Państwowa Wytwórnia Win Musujacych dawniej Grempler&Co. w Zielonej Górze. Początkowo po wojnie produkowano głównie wina musujące wykorzystując do tego celu poniemieckie zapasy surowcowe. Według umowy z września 1945 r. połowę produkcji zakładu miała otrzymywać Armia Czerwona.
W 1946 r. zmieniono po raz kolejny nazwę zakładu na Państwowa Lubuska Wytwórnia Win. (W połowie 1948 r. nazwa zakładu uległa zmianie na Państwowa Lubuska Wytwórnia Win. Jednocześnie zmienił się profil produkcji zakładu. Zielonogórska wytwórnia zaczęła produkować głownie wina owocowe, chociaż aż do drugiej połowy lat 70. XX w. niewielką część produkcji stanowiły wina gronowe z udziałem winogron uprawianych na zielonogórskich winnicach. W latach 1946-1952 w Zielonej Górze działały także inne wytwórnie specjalizujące się w produkcji win owocowych takie jak: Zielonogórska Wytwórnia Soków i Win Janusz Laskowski, Wytwórnia Win i Soków Owocowych Bracia Zborowscy i S-ka, Wytwórnia Octu, Owocu Płynnego, Win i Soków Florian Matysiak, Wytwórnia Win Marczyński i Kulesza, Państwowa Przetwórnia Owocowa nr 21 oraz Wytwórnia Win i Soków Julia Grzybowska i Stanisław Cepak. Wspomniane przedsiębiorstwa zostały znacjonalizowane, a ich majątek przejęła Państwowa Lubuska Wytwórnia Win.
Opis zdjęć:
Zakłady produkujące wina owocowe istniały po wojnie także w innych miejscowościach regionu, w: Gronowie koło Świebodzina, Gubinie i Gorzowie Wielkopolskim. W latach 1947-1952 w Zielonej Górze funkcjonowała szkoła średnia o profilu sadowniczo-winiarskim, która miała kształcić kadry potrzebne do pracy na winnicach i wytwórniach wina. Jednym z nauczycieli w tej szkole był przybyły z kresowych Zaleszczyk Grzegorz Zarugiewicz, który pełnił także funkcje dyrektora technicznego PLWW oraz nadzorował winnice należące do tej wytwórni.
Po zakończeniu działań wojennych w Zielonej Górze pozostało 66 ha winnic, które w wyniku presji urbanistycznej oraz decyzji politycznych były stopniowo likwidowane. Ostatnia winnica produkcyjna na ul. Krośnieńskiej przestał być uprawiana w 1977 r. Lubuska Wytwórnia Win w latach 60. I 70. zdobyła wielu odbiorców w Polsce oraz za zagranicą, m.in. w ogłosiła upadłość na początku 1999 r.
Przemiany ustrojowe po 1989 r. uaktywniły działania oddolne lokalnych społeczności. W 1994 r. powstało Lubuskie Stowarzyszenie Winiarskie, którego celem było kontynuowanie tradycji winiarskich regionu i krzewienie wiedzy o uprawie winorośli i produkcji wina. Opracowany został program odbudowy i rozwoju lubuskich winnic. Stowarzyszenie wydawało także książki o tematyce winiarskiej. Już wówczas tworzące się zielonogórskie środowisko winiarskie lobbowało rewizję sposobu naliczania podatku akcyzowego, który promował import win. Wśród założycieli towarzystwa byli: Stanisław Ostrowski, który objął funkcję prezesa, Karol Gajewski – wiceprezes, Mieczysław Tracewski, Wiesław Lipiński, Henryk Sobczak i Wiesław Hładkiewicz. Warto podkreślić, że Stanisław Ostrowski i Karol Gajewski byli uczniami Liceum Sadowniczo-Winiarskiego.
W 1999 r. z kręgu Lubuskiego Stowarzyszenia Winiarskiego wyszła inicjatywa, aby w Zielonej Górze i regionie powstawały małe amatorskie winniczki. Te nowe nasadzenia choć, niewiele powiększały areał winnic lubuskich, miały jednak ważny wymiar symboliczny. Uprawa winorośli przestawała być czymś obcym i dalekim. Inicjatywę popularyzacji uprawy winorośli podjęły lokalne media, w tym szczególnie „Gazeta Lubuska”.
Lubuskie Stowarzyszenie Winiarskie funkcjonowało w latach 1994-2006. W 2003 r. założono Ogólnopolskie Stowarzyszenie Plantatorów i Producentów Wina z siedzibą w Zielonej Górze. 30 czerwca 2006 r. z połączenia Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Plantatorów Winorośli i Producentów Wina oraz Lubuskiego Stowarzyszenia Winiarskiego powstało Zielonogórskie Stowarzyszenie Winiarskie.. W 2009 r. powstało Stowarzyszenie Wspólnota Kulturowa-Winnice Lubuskie. Kolejną organizacją zrzeszających lubuskich winiarzy jest powstałe w 2013 r. Stowarzyszenie Promocji Winnic i Produktów Regionalnych.
Opis zdjęcia:
Zielonogórskie środowisko winiarzy i osób wspierających ich działalność podjęło liczne inicjatywy, wśród których wymienić należy: wspólne wizyty u winiarzy niemieckich, czeskich, słowackich, udział w Konwentach Polskich Winiarzy i innych wydarzeniach winiarskich o randze ogólnopolskiej, organizacja szkoleń, organizacja imprez promujących lubuskie winiarstwo (m.in. fora winiarzy, targowiska winiarskie), wydawanie książek, wydawanie „Winiarza Zielonogórskiego” (od 2004 r.), organizacja konkursów winiarskich, prowadzenie stron internetowych. Najważniejszym efektem pracy społecznego ruchu winiarskiego był systematyczny wzrost liczby lubuskich winnic oraz ich areału
Działania mające na celu wspieranie odrodzenia tradycji winiarskich w regionie wspierały także instytucje kultury, w tym szczególnie Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze oraz Muzeum Etnograficzne w Zielonej Górze z siedzibą w Ochli. Przy skansenie w 1994 r. założono winnice prowadzoną metodą palikową. W 2010 r. winnicę w Ochli rozszerzono o część prowadzoną przy szpalerze. Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze realizując program budowania i umacniania tożsamości lubuskiej, powołało w 2006 r. Muzeum Wina. W 2008 r. wystawę przeniesiono do specjalnie na ten cel zaadaptowanej piwnicy winiarskiej. Wymienione wyżej placówki wydawały także liczne publikacje zwiane z tradycjami lubuskiego winiarstwa oraz były gospodarzami wielu winiarskich wydarzeń.
