Rękopis Extract protocolli Judycij Grunbergensis ex actis Inquisitionalibus et Procesu criminali contra Malefacias de Annie 1663, 1664, 1665
Rękopis ten uważany jest za jeden z najcenniejszych zabytków Działu Historycznego naszego Muzeum. Tytuł informuje, że jest to “wyciąg z protokołów sądu zielonogórskiego z akt procesów przeciw czarownicom z lat 1663, 1664, 1665”. Pierwszy protokół datowany jest na 3 września 1663 roku, a ostatni na 24 marca 1665 roku. Z roku 1663 pochodzą 23 protokoły, 39 z roku 1664 i 11 z roku 1665. Jest ich w sumie 73. Ten cenny dokument stanowi księgę o wymiarach 20×31 cm. Na wolumen składają się: 283 strony zapisane i 83 strony czyste, razem 183 karty. Protokoły (wyciągi) dokumentują całokształt czynności prawnych, obejmują zarówno przesłuchania jak i decyzje sądowe, zawierają wiele informacji o przebiegu działań procesowych, stosowanych torturach, o zadawanych podejrzanym pytaniach i treści odpowiedzi. Jest to aktualnie jedyne zachowane źródło bezpośrednio informujące o zielonogórskich procesach czarownic. Extract uważać należy za dokument-zabytek o znaczeniu wyjątkowym. Jest on bowiem dokumentem bezpośrednim – dokumentuje, a nie opisuje wydarzenia. Spisane protokoły powstawały w trakcie procesów i nie było w nich miejsca na subiektywną interpretację; jest to więc bezcenne źródło historyczne, źródło do historii prawa, obyczajów i kultury, a także cenny zabytek rękopiśmiennictwa XVII wieku. To także ciąg dokumentacyjny ukazujący przebieg czynności procesowych w latach 1663-1665, od ich początku do końca. W księdze przewijają się nazwiska i relacje z procesów następujących kobiet:
– Helena Klich z Przylepu, spalona 10 lipca 1663
– Anna Jaszke z Przylepu, brak informacji o jej losie
– Anna Memel z Przylepu, stracona 22 września 1663
– Anna Baran z Przylepu, stracona 22 września 1663
– Ewa Werner z Przylepu, stracona 22 września 1663
– Maria Wojten (74 lata)
– Urszula Gutsche, zmarłą w wyniku tortur 9 maja 1664, ciało spalono
– Urszula Magnus z Krepy, stracona
– Anna Hasucka z Zawady, stracona
– Sabina Grasse (78 lat), zmarła podczas tortur, ciało spalono
– Anna Neuman (64 lata), zmarła po torturach, ciało spalono
– Anna Klich z Przylepu, zmarła po torturach 14 listopada 1663, ciało spalono
– Elżbieta Grasse z Nietkowa (51 lat), żywcem spalona 6 lutego 1665
– Dorota Juthe, zwolniona
Nie ma pewności, że lista jest kompletna. Extract został sporządzony z 4 ksiąg. Udokumentowane w nim procesy łączą zeznania oskarżonych i wynikają one jeden z drugiego.
Tekst manuskryptu ilustruje także działalność sędziów. W protokołach spotykamy najczęściej podpisy: Mateo Demoreno, J. Adam Scribanus, Melchior von Landskrone, Johan Berthold, Johann Georg Schwolke, Gregorius Cletus, Christoff Hirte i Abraham Gabler.
Rękopis przekazując treść pytań i odpowiedzi sędziów i oskarżonych dokumentuje ich mentalność i obyczajowość epoki, odsłania także okrutny świat fanatyzmu religijnego.
